Uprawnienie do zachowku przysługuje spadkobiercom ustawowym, którzy dziedziczyliby w danej sytuacji gdyby nie przeszkoda jak np. testament.
Upraszczając uprawnionymi do zachowku mogą być:
– zstępni,
– małżonek,
– rodzice zmarłego, jeżeli byliby powołani do spadku z ustawy, gdyby nie zaszła określona przeszkoda.
Ustawa określa katalog uprawnionych do zachowku, którzy mogą żądać go w wyższej niż inni wysokości. Mają oni uprawnienie do żądania 2/3 udziału, który przysługiwałby im gdyby dziedziczyli z ustawy. Są to:
1) małoletni zstępni (dzieci wnuki itp.) – i podkreślić należy, że określenie „małoletni” dotyczy momentu otwarcia spadku tj. śmierci spadkodawcy, a nie momentu, w którym wysunięte jest żądanie o zachowek;
2) osoby trwale niezdolne do pracy zarobkowej tj. np. emeryci, renciści.
Spadkodawca może w testamencie pozbawić uprawnienia do zachowku poprzez jego wydziedziczenie. Uprawnienie to przysługuje, jeżeli uprawniony do zachowku:
1) wbrew woli zmarłego uporczywie postępuje w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
2) dopuścił się względem spadkodawcy lub jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu, wolności lub rażącej obrazy czci;
3) uporczywie nie dopełnia wobec spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
W/w przyczyna wydziedziczenia powinna wynikać z treści sporządzonego testamentu. Spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego, jeżeli mu przebaczył.
Mając na uwadze powyższe pamiętać należy, że zstępni wydziedziczonego – a więc przede wszystkim jego dzieci – są uprawnieni do zachowku nawet jeżeli wydziedziczony przeżył spadkodawcę.
Przykład problemu prawnego:
Ojciec Klientki zmarł. Pozostawił po sobie dwoje dzieci (w tym Klientkę) z poprzedniego małżeństwa oraz jedną córkę z nowego małżeństwa. Klientka i jej matka była skonfliktowana ze zmarłym. Spadkodawca przed śmiercią sporządził ważny testament, w którym całość majątku pozostawił nowej żonie, córce z drugiego małżeństwa i bratu Klientki. Klientka posiada dwoje małoletnich dzieci.
Przykład działania, którego podjąć może się adwokat lub radca prawny prowadzący sprawę z ramienia Kancelarii:
Jeżeli Klientka chce samodzielnie poprowadzić swoją sprawę, adwokat może udzielić jej porady prawnej w formie ustnej lub pisemnej w zakresie czy przysługuje jej – lub jej dzieciom – prawo do zachowku, a jeżeli tak to w jakiej wysokości. W szczególności może on określić czy zmarły wydziedziczył Klientkę w testamencie. Jeżeli taka będzie wola Klientki, adwokat prowadzący sprawę może sporządzić w sprawie odpowiednie pisma i/lub reprezentować ją w odpowiednich postępowaniach sądowych.