Spadkobierca powołany z testamentu lub ustawy ma przed sobą szereg możliwości. Może on:
1) przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (tzw. przyjęcie proste)
2) przyjąć spadek z ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkowe poprzez tzw. przyjęcie spadku wraz z dobrodziejstwem inwentarza;
3) odrzucić spadek.
Do chwili przyjęcia spadku spadkobierca podnosi odpowiedzialność za długi tylko ze spadku.
Do chwili działu spadku wszyscy spadkobiercy odpowiadają za długi solidarnie. Odpowiadają za nie również osoby na rzecz których poczyniono zapisy windykacyjne. Jeżeli jeden ze spadkobierców spełnił świadczenie samodzielnie może od pozostałych żądać zwrotu w częściach odpowiadających wielkości ich udziałów.
Od chwili działu spadku spadkobiercy (i osoby na rzecz których poczyniono zapisy windykacyjne) odpowiadają za długi w stosunku do swoich udziałów.
Każdy ze spadkobierców który nie odrzucił spadku odpowiada za długi spadkowe całym swoim majątkiem na następujących zasadach:
1) w przypadku przyjęcia prostego odpowiada bez ograniczenia;
2) w przypadku przyjęcia z dobrodziejstwem inwentarza odpowiada tylko do wartości stanu czynnego spadku.
Jeżeli jednak spadkobierca przyjmujący spadek z dobrodziejstwem inwentarza podstępnie:
1) pominął w wykazie inwentarza lub nie podał do spisu inwentarza przedmiotów należących do spadku lub przedmiotów zapisów indykacyjnych;
2) uwzględnił w wykazie inwentarza lub podał do spisu inwentarza nieistniejące długi;
jego ograniczona odpowiedzialność za długi spadkowe jest wyłączona.
Bez względu na sposób przyjęcia spadku odpowiedzialność spadkobiercy z tytułu zapisów i poleceń ogranicza się do wartości spadku.
Oświadczenie o przyjęciu, przyjęciu z dobrodziejstwem inwentarza lub o odrzuceniu spadku składa się w ciągu sześciu miesięcy od dnia w którym spadkobierca dowiaduje się o tytule powołania. Nie można go odwołać. Oświadczenie spadkobiercy złożone pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu jest nieważne. Jeżeli jednak oświadczenie złożone zostało pod wpływem błędu lub groźby stosuje się do niego odpowiednio przepisy o wadach oświadczenia woli, z tym że:
– uchylenie się od skutków prawnych winno nastąpić przed sądem
– należy jednocześnie z uchyleniem oświadczyć czy i w jaki sposób spadkobierca spadek przyjmuje.
Bardzo ważne jest, że w obecnym stanie prawnym uznaje się że jeżeli spadkobierca nie złoży żadnego oświadczenia woli uznaje się że przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza. W stanie prawnym poprzedzającym nowelizację kodeksu cywilnego uznawało się że jeżeli spadkobierca nie złoży oświadczenia woli przyjmuje spadek wprost a więc również z długami. Ma to znaczenie gdyż, jak wskazałem powyżej, dziedziczenie odbywa się na zasadach obowiązujących w chwili śmierci spadkodawcy. Tym samym: jeżeli nie zostało złożone odpowiednie oświadczenie, przez wiele lat niejako ‘z automatu’ dziedziczyło się również długi spadkowe za które odpowiadało się również majątkiem osobistym. Problemy związane z takim rozwiązaniem stały się przyczyną nowelizacji przepisów.
Co do zasady spadkobierca nie może spadku częściowo przyjąć a częściowo odrzucić. Są dwa wyjątki od tej zasady:
– przyjęcie lub odrzucenie udziału spadkowego z tytułu podstawienia (ujmując prosto: dziedziczymy zamiast kogoś kto by „normalnie” dziedziczył) może nastąpić niezależnie od przyjęcia lub odrzucenia udziału przypadającego z innego tytułu;
– spadkobierca może odrzucić udział przypadający z tytułu przyrostu a przyjąć udział przypadający jako spadkobiercy powołanemu
– spadkobierca powołany z mocy testamentu i ustawy może odrzucić spadek z testamentu a przyjąć go jako spadkobierca ustawowy.
- Jeżeli spadek został skutecznie odrzucony spadkobierca zostaje wyłączony od dziedziczenia jak gdyby nie dożył otwarcia spadku. Ma to zasadnicze znaczenie gdyż o ile spadkobierca odrzucający spadek nie dziedziczy go to mogą to uczynić np. jego zstępni. Od odrzucenia spadku należy odróżnić zrzeczenie się go – o czym dalej poniżej.
Przykład problemu prawnego:
Ojciec Klienta zmarł. Klient nie widział go od długiego czasu. Wie, że ojciec odziedziczył po babci kilka nieruchomości. Wie jednak od matki ( rozwiedzionej z ojcem), że ojciec miał problemy z hazardem i alkoholem. Podejrzewa, że spadkodawca miał duże długi. Klient dziedziczy na podstawie ustawy ze swoim rodzeństwem: dwoma siostrami i bratem.
Przykład działania którego podjąć się może adwokat lub radca prawny prowadzący sprawę z ramienia Kancelarii:
Adwokat może udzielić porady prawnej w zakresie jakie możliwe działania może podjąć Klient w zakresie spadku i określić zakres jego odpowiedzialności za długi spadkowe. Jeżeli Klient postanowi, że w jego interesie jest przyjęcie jego udziału (dzielonego z bratem i siostrami) w spadku może sporządzić odpowiednie pisma i podjąć się reprezentacji w zakresie przyjęcia spadku wraz z dobrodziejstwem inwentarza.